Wśród instrumentów partycypacji społecznej, czyli zaangażowania się mieszkańców w społeczności lokalne, wymienić można budżet obywatelski, fundusz sołecki oraz inicjatywę obywatelską. Inicjatywa obywatelska jest jednak z powyższych instrumentów najrzadziej wykorzystywana a środki wygospodarowane przez jednostki samorządu terytorialnego stoją na najniższym pułapie spośród powyższych.
Nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła w 2010 r. „inicjatywę lokalną” jako formę współpracy mieszkańców z samorządem. Celem nowego narzędzia partycypacji jest wspólna realizacja, na zasadach partnerskich, ważnych dla danej społeczności zadań publicznych. Istotą inicjatywy lokalnej jest to, że w jej ramach mieszkańcy nie tylko zgłaszają pomysł na konkretne przedsięwzięcie, ale również deklarują i biorą udział w jego realizacji oraz odpowiadają za przyjęte zobowiązania. W maju 2019 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała wyniki kontroli wybranych jednostek samorządu terytorialnego w kontekście funkcjonowania inicjatyw lokalnych. Jak ustaliła Najwyższa Izba Kontroli, w jednej piątej badanych gmin nie było uchwał określających tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków składanych przez obywateli. Jednocześnie ze względu na nieprecyzyjność oraz rozproszenie przepisów dotyczących inicjatywy lokalnej większość skontrolowanych gmin nie uniknęła błędów w uchwałach, a część zarządzeń wójtów zawierała regulacje niezgodne z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. NIK stwierdziła też przypadki mylenia inicjatywy lokalnej z funduszem sołeckim czy budżetem obywatelskim.
To co odróżnia inicjatywę obywatelską od budżetu obywatelskiego to, że mieszkańcy zgłaszają pomysł na konkretne przedsięwzięcie i wspólnie z gminą je realizują. W przypadku budżetu obywatelskiego mamy do czynienia z sytuacją kiedy mieszkaniec decyduje o przeznaczeniu części budżetu gminy na przedsięwzięcia zgłoszone bezpośrednio przez obywateli, lecz nie jest wymagany ich udział w realizację zadania. Inicjatywa obywatelska jest zatem formą pełniejszego zaangażowania ponieważ wymusza na mieszkańcach nie tylko podejmowanie decyzji ale również zaangażowanie w realizację pomysłu.
Istotne z punktu widzenia popularności tego rozwiązania jest kwestia komunikacji i informowania mieszkańców o możliwościach jakie daje inicjatywa obywatelska. Według raportu NIK (opublikowany w maju 2019 r.), głównymi narzędziami informacyjnymi było:
- informacje na stronie internetowej gminy,
- informacje na tablicy w urzędzie,
- prasa lokalna, - ulotki, broszury informacyjne,
- informacja w obiektach użyteczności publicznej,
- inny sposób.
Na uwagę zasługuje, iż w wykazie stosowanych narzędzi (raport NIK) nie ma uwzględnionych kanałów dystrybucji informacji w social media. Jakkolwiek wykorzystywanie tych kanałów budzi dyskusje tak wydaje się być niedopatrzeniem. Z mediów społecznościowych korzystają głównie osoby w wieku średnim i młode. Media społecznościowe są dla tych grup wiekowych naturalnym źródłem informacji i wymiany opinii, poglądów. Brak zastosowania powyższego narzędzia informacyjnego, w czasach bardzo szybkiego przepływu informacji i cyber socjalizacji, wydaje się daleko idącym niedopatrzeniem, które może skutkować brakiem zainteresowania a tym samym zaangażowania młodego pokolenia w życie społeczności lokalnych.
Piotr Żołądkowski
